Kırmızı ışıkta.Karşı şeritten bir başka araç ani bir manevrayla geliyor, korna sesleri birbirine karışıyor.Ardından kapılar açılıyor. Bir sürücü elinde keserle diğer araca doğru yürüyor, diğeri cep telefonunu çıkarıyor. Bir yanda öfke, diğer yanda korku. Video birkaç saniye içinde milyonlara ulaşıyor. Yorumlarda herkes adalet dağıtıyor: “Ceza verilsin!” “Ehliyetine el konulsun!”
Bu videoların çoğu, gözlemciler ya da kendi agresyonundan beslenen saldırgan tarafından değil, saldırıya uğrayan, kendi güvenliğini sağlamaya çalışan, adalet arayışında olan kişilerce çekiliyor. Artık kamusal alan, devletin değil, bireyin kendi savunma kamerasına emanet.
Geçtiğimiz aylarda bu görüntüler sosyal medyayı kapladı. Keserle saldıranlar, arabasını hızla çarpıp kaçanlar, kavga eden sürücüler... Tam da bu atmosferde yeni trafik cezaları düzenlemesi yürürlüğe girdi.
Artık tartışma veya saldırı amacıyla araçtan inenlere ağır para cezalarının yanı sıra ehliyetin geçici süreyle alınması gibi yaptırımlar uygulanacak. Şüphesiz, kontrolden çıkmış, herkesin kendi adaletini sağlamaya çalıştığı bu ortamda böyle bir düzenleme gerekliydi. Ama düzenleme yalnızca bu davranış biçimini değil; kırmızı ışık, hız sınırı, şerit ihlali gibi her türlü trafik suçunu da kapsıyor.
Devlet, yalnızca şiddeti değil, hareketin ritmini de kontrol altına alacak bir adım attı.
Ceza artık yalnızca ekonomik değil; bedensel ve mekânsal. Bir ay boyunca araç kullanamamak, Türkiye gibi otomobilin bir özgürlük sembolü olduğu ülkede küçük bir “ev hapsi” anlamına geliyor.
Kural, bireyin cebine değil, rotasına müdahale ediyor. Bu noktada aklıma yine James Scott’un Güçsüzlerin Silahları geliyor. Scott’un “gizli söylem” dediği şey tam da budur: İnsanlar doğrudan başkaldırmaz; kuralları esnetir, uygulamayı görmezden gelir, sessiz bir pazarlıkla pasif direniş üretir. Trafikte de öyle olacak.
Yasa serttir ama rıza zayıftır; sonuçta herkes kendi gri alanını yaratır.
İstanbul gibi plansız büyümüş şehirlerde bu cezaların nasıl uygulanacağı başlı başına bir muamma.
E-5’te hız sınırı geceyle gündüz aynı mı olacak? Yaya geçidi olmayan sahil yollarında kırmızı ışıkta durmak mı makul, yoksa akışı sürdürmek mi? Bu şehirde, yasal sınırlar çoğu zaman coğrafyayla değil, bürokratik refleksle çiziliyor. Önce yasa gelir, sonra hayat onu yontar. Uygulama başladığında, büyük cezalar kesilir; ardından tepkiler büyür, yasa esner, bazı maddeler askıya alınır.
Sonuç: Kâğıt üzerinde sert, sahada gevşek bir hukuk düzeni.
Oysa mesele basit bir trafik kuralı değil; cezalandırma mantığının yerleşikleşmesi.
Kırmızı ışıkta geçen birine hemen “ehliyet iptali” öngörmek, toplumda sık duyduğumuz o eski zihniyeti hatırlatıyor: “Sallandıracaksın bir ikisini, bak bir daha yapan olur mu?”
Yasa koyuculuk, düzenleme ve diyalog yerine hâlâ gözdağı verme mantığıyla çalışıyor.
Hukuk, toplumla konuşmak yerine toplumun üstüne konuşuyor.
Bu bana kapalı alan sigara yasağını hatırlatıyor. O zaman da cezalar bir anda ağırlaşmıştı;
insanlar üstü açılır kapanır ama hiç açılmayan, yanları açık ama hep kapalı “yarı açık gaz odaları” icat etmişti. Bugün hâlâ kanuna göre suç o alanlar, ama ne denetleniyor ne düzenleme değişiyor.
Yasa kaldı, toplum kendi yolunu buldu.
Trafik cezaları da benzer bir yola girecek gibi: İlk haftalarda birkaç kişi ağır bedel ödeyecek, sonra uygulama gevşeyecek, ama metin değişmeyecek. Uygulanmayan yasalarla, cezalandırma kültürüyle, bir kez daha rızasız disiplin üretmiş olacağız.
Ve her zamanki gibi, kalan sağlar bizim olacak.
