Çayönü Tepesi kazısından çıkartılan dünyanın ilk maket ev yapısı Diyarbakır Müzesi’nde sergileniyor
KÜLTÜR SANAT 5.07.2025 15:04:06 0

Çayönü Tepesi kazısından çıkartılan dünyanın ilk maket ev yapısı Diyarbakır Müzesi’nde sergileniyor

Çayönü Tepesi kazısından çıkartılan dünyanın ilk maket ev yapısı Diyarbakır Müzesi’nde sergileniyor

İnsanlık tarihine ışık tutan Diyarbakır’ın Ergani ilçesindeki 12 bin yıllık Çayönü Tepesi’ndeki kazılarda çıkan dünyanın ilk ev modeli müzede sergileniyor.
Çayönü Tepesi, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde, Diyarbakır’ın Ergani ilçesinin 7 kilometre güneybatısında, Ergani Ovası kuzeyinde yer alan bir yerleşim yeri. İnsanlık tarihinin yerleşik yaşama geçiş sürecini temsil eden Neolitik Dönem’in ilk dönemlerinden itibaren, yaklaşık 12 bin yıl önce ilk defa iskan edildiği yer. Bu yerleşim yeri, sadece Anadolu değil, aynı zamanda Yakındoğu ve Levant coğrafyasında Neolitik Dönem kültür tarihini en iyi yansıtan yerleşimlerden birisi olması nedeniyle dünya kültür tarihi için anahtar niteliğinde bir yerleşim yeri olarak biliniyor.
Kazı projesi, ilk olarak 1964 yılında İstanbul Üniversitesi Prehistorya (Tarih Öncesi Arkeolojisi) kurucularından Prof. Dr. Halet Çambel ve Chicago Üniversitesi’nden Prof. Dr. Robert John Braidwood ortak projesi olarak başlatıldı. Kazı başkanlığı daha sonra 1987-1992 yılları arasında Prof. Dr. Mehmet Özdoğan ve ardından 2015-2023 yılları arasında Prof. Dr. Aslı Erim-Özdoğan tarafından yürütüldü.
Cumhurbaşkanlığı kararlı kazılar kapsamında; Çayönü Tepesi Kazı ve Araştırma Projesi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Uygulamalı Bilimler Fakültesi Müzecilik Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Savaş Sarıaltun başkanlığında yürütülüyor.
Kazı çalışmalarında çok sayıda eser ortaya çıkartılırken, en dikkat çeken parça ise dünyanın ilk ev maketi veya modeli kabul eden eser. Çayıönü Tepesi ve ahalisi hakkında detaylı bilgi veren maket ev, Diyarbakır Müzesi’nde sergileniyor.
Kazı Başkanı Doç. Dr. Sarıaltun, İHA muhabirine, bulunduğu yerin Çayönü Tepesi’nin ayrıcalıklı bir noktası olduğunu, hücre planlı yapıların bulunduğu alan olduğunu söyledi. Bu hücre planlı yapıların mimarlık tarihi ve şehir planlamacı tarihi açısından çok özel bir yapı geleneği olduğunu belirten Sarıaltun, farklı veya aynı ailelere ait yapıların yapıldığını buradan bildiklerini ifade etti.

"Dünyanın en erken merdivenlerinden bir taş olarak var olduğunu biliyoruz"
Sarıaltun, toprağa dair, mülkiyet algısına dair net olduğu dönem olduğunu belirterek, "Çayönü ahalisi, yapıları yaparken birbirlerine saygı duyarak, evler birbirlerinin önünü kesmiyor, kapatmıyor, belirli bir sıraya göre gidiyor. Aralarında küçük sokak diyebileceğimiz boşluklar var. Bu yapının bir özel durumu daha var. Bu gün bile mimarların hayretle baktığı subasman seviyesi var. Binanı çevresi bir kaldırım benzeri gibi bir alan. Bununla beraber şurada gördüğünüz taş bir merdiven. Bu açıdan dünyanın en erken merdivenlerinden bir taş olarak var olduğunu biliyoruz" dedi.
Taş bir merdivenin olması, platformla yukarı çıkılmasının yapıların yukarı doğru çıkması açısından bunun da önemli bir veri olduğuna dikkat çeken Sarıaltun, konuşmasını şöyle sürdürdü:
"Bazı hücrelerin depolama amacıyla tahıllarını sakladıkları bir alandı burası. Hücrelerin kendi içinde girişleri olduğunu biliyoruz. Bunlar bodrum aslında, alt katlar. Sonrasında kerpiç bloklar var. Tek odalı olduklarını düşünüyoruz, düz damlı. Yaklaşık da 2 metre 30 santimlik olduğunu düşünüyoruz maket örneğinde olduğu gibi. Bu ne demek aslında, bugün ki Anadolu’da yapılan taş yapıların en erken örneklerinden biri. Bu kadar veriye nasıl sahibiz? Arkeolojik kazıları sahibiz evet. Ama Çayönü ahalisi bize biraz yardımcı olmuşlar."
"Bugüne kadar bulunmuş toplam 17 maket örneği var"
Yaklaşık 10 bin yıl önce burada yaşayan ahalinin evlerinin maketlerini de yaptığını kaydeden Sarıaltun, "Bugüne kadar bulunmuş toplam 17 maket örneği var. Bunlardan en tüm ve en iyi durumda olan şu anda Diyarbakır Müzesi’nde sergileniyor. Bu açıdan dünyanın ilk maket ev yapısı, en erken yapısı olduğunu söyleyebiliriz. Bu yapıların birebir örneği, bu yapıların bulunduğu seviyede. Aynı çağdaş. Yapılarla maketi karşılaştırdığımızda çok çok yakın ölçülerde. Ahali bize çok yardım etmiş. Arkeolojik verileri de o maket sayesinde daha iyi yorumlayabilir hale geldik" diye konuştu.
Bununla ilgili birkaç teorik açıklamaları olduğunu aktaran Sarıaltun, "Bunlardan biri, bir ritüel amacıyla olabilir, haneyi korumak. İkincisi bir oyuncak olabilir. Üçüncüsü de, tasarım sürecinde Çayönü ahalisi her şeyini yaparken önce bir tasarlamış. Tasarlaması gerekiyor ki her şey bu kadar mükemmele yakın olsun. Bunu yapan ustaların yapacakları yapıları önceden kendilerinde netleştirmesi aslında" şeklinde konuştu.
Diyarbakır Müze Müdürü Müjdat Gizligöl, Diyarbakır Müzesi’nin 1934 yılında kurulmuş Türkiye’nin en eski, en köklü müzelerinden biri olduğuna değinerek, en eski ve köklü olduğu için haliyle ilde çok sayıda kazı çalışması yapıldığını vurguladı.
Şu ana kadar müze müdürlüğü olarak 1934 yılından günümüze kadar 50’nin üzerinde kazı çalışması yürüttüklerini hatırlatan Gizligöl, bunlardan en önemlilerinden biri da tabii ki Çayönü kazısı olduğunu söyledi.
Gizligöl, şöyle konuştu:
"Aynı zamanda ilimizde bilimsel yöntemlerle kazılmış ilk kazı çalışmasıdır. Kazı çalışmalarında çok sayıda ünik eser bulundu. Bunlardan biri de, arkeoloji salonunun alt katında bulunan Çayönü vitrinindeki ev modeli, ya da ev maketi. Ev maketi, bildiğimiz anlamda ilk ev modelidir. Dolayısıyla çok enteresan bir buluntu. Ev modeli bize neyi söylüyor. Çayönü halkının evlerini nasıl inşa ettiğini, evlerinin planlarından tutun yüksekliğine, kapıların girişine, pençelerinin varlığına kadar, hatta damlarda korunaklı bir alanın oluşturulup oluşturulmadığına kadar çok önemli veriler veriyor."

Antalya’da serada cinayet: 2 ölü

Kontrolden çıkan tır refüje çarparak durabildi

Antalya’da yunus timleri son 2 haftada 158 şüpheli...

Kömürlükte yangın çıktı

Alanya Üniversitesi el sanatlarını geleceğe taşıyo...

Tadilatını yaptığı evde göçük altında kaldı

Küçükçekmece’de tırdan düşen iş makinesi araca çar...

Sakarya’da can pazarı: 4 yaralı

Gelibolu’da çıkan orman yangınına havadan ve karad...

Malatya’da orman yangını

Çekmeköy’de ormanlık alanda çıkan yangın söndürüld...

Bolu’da bidonla akaryakıt satışına yasak

Ankara’da trafikte çıkan kavgada yaralanan gençten...

Elazığ’da zincirleme trafik kazası: 1 yaralı

Kamyonet ile otomobil çarpıştı: 2 yaralı

Yakalanmamak için her şeyi deneyen hırsız jandarma...

2 otomobil çarpıştı : 2 yaralı

Bodrum’da otluk ve zeytinlik alanda yangın

Çanakkale’de orman yangını

Ankara’da otomobilin içinde havai fişek ateşleyen ...

Konya’da trafik kazası geçiren sürücünün üzerinden...

Sındırgı’da 4.3’lük deprem

Ot yangına itfaiyeden zamanında müdahale

4 çocuk kimliği olmadığından dolayı temel ihtiyaçl...

Aksaray’da tır ile motosiklet çarpıştı: 1 ölü

Aliağa’da makilik alanda yangın

Hollandalı iki kardeş İstanbul’da otel odasında öl...

Trabzon’da gelin alma merasiminde kana bulanan evd...

Hurdaya dönen otomobildeki 2 kişi yaralandı

Kayıp iş adamının parçalanan yatıyla kuru yük gemi...

Kazaya karışan Tofaş otomobil hurdaya döndü: 1’i a...

Burdur’da uyuşturucu ticareti yapan şüpheli tutukl...

Narin’in ölüm yıl dönümünün ardından mezarında sad...

Telefona bakarken otomobilin çarptığı genç kız, 5 ...

Kilis’te jandarma ekiplerinden alkol denetimi

Kaza kurşunuyla hayatını kaybeden genç için gözyaş...

İçerisinde 4 İtalyalının bulunduğu Otomobil uçurum...

İzmir Menderes’te orman yangını

62. Uluslararası Antalya Altın Portakal Film Festi...

Sakarya’da Kafkas ve İç Anadolu’nun zengin kültürü...

Gazipaşa’da 36 arı kovanı çalındı

Alkollü sürücü 4 araca çarparak durabildi: Köpeği ...

TAG Otoyolu’nda 2 tır çarpıştı: 2 yaralı

Besni’de 2 otomobil kafa kafaya çarpıştı: 2 yaralı...

Adıyaman’da 4’üncü kattan düşen çocuk hayatını kay...

Husumetlisini öldürdü, bankada yakalandı

Bursa’da kontrolden çıkan minibüs şarampole yuvarl...

Mersin’de bir haftada 163 uyuşturucu şüphelisi yak...

Bayburt’ta ilk kez yapılan boyun omuru operasyonu ...

Gaziosmanpaşa Duygu Hastanesi’nde yangın paniği: 1...

Bingöl’de ruhsatsız tabanca ve uyuşturucu ele geç...

Hınıs yeni adalet sarayına kavuşuyor

Kilis’te okul önlerinde trafik tedbirleri alındı

Fatih’te kuru sıkı tabancaları gerçeğe dönüştüren ...

Esenyurt’ta polis ekipleri, otomobil torpidosuna z...

Çark tersine döndü, bu defa bir kadın evlilik vaad...

Kuşadası’nda taksici bıçaklı saldırıda hayatını ka...

Bolu’da silahlı kavga şüphelileri adliyeye sevk ed...

Tekirdağ’da UFO’dan inerken rapçi Çakal rastgele a...

Bursa’da palyaço dehşeti

Uzmanlardan sıcak uyarısı

Van’da turizm acenteleri bir araya geldi

Manisa’da uyuşturucu operasyonu: 30 bin hapla yaka...

Mardin’de seyir halindeki otomobil alev aldı

Bingöl’de 3.9 büyüklüğünde deprem

38.7° / 24.9°

Antalya’da serada cinayet: 2 ölü

Kontrolden çıkan tır refüje çarparak durabildi

Antalya’da yunus timleri son 2 haftada 158 şüpheliyi yakaladı

Kömürlükte yangın çıktı

Tadilatını yaptığı evde göçük altında kaldı

Küçükçekmece’de tırdan düşen iş makinesi araca çarptı

Sakarya’da can pazarı: 4 yaralı

Gelibolu’da çıkan orman yangınına havadan ve karadan müdahale devam ediyor

Malatya’da orman yangını

Çekmeköy’de ormanlık alanda çıkan yangın söndürüldü

Bolu’da bidonla akaryakıt satışına yasak

Ankara’da trafikte çıkan kavgada yaralanan gençten ‘10 kişiydiler’ iddiası

Elazığ’da zincirleme trafik kazası: 1 yaralı

Kamyonet ile otomobil çarpıştı: 2 yaralı

Yakalanmamak için her şeyi deneyen hırsız jandarmaya takıldı

2 otomobil çarpıştı : 2 yaralı

Bodrum’da otluk ve zeytinlik alanda yangın

Çanakkale’de orman yangını

Ankara’da otomobilin içinde havai fişek ateşleyen şahsa 27 bin 557 lira ceza

Konya’da trafik kazası geçiren sürücünün üzerinden uyuşturucu çıktı